Obchodzona 9 sierpnia br. 70. rocznica męczeńskiej śmierci Edyty Stein w komorze gazowej obozu Auschwitz-Birkenau stwarza dogodną okazję do zwrócenia uwagi na kolejną próbę ekranowego przedstawienia niezwykłych, zakończonych tak dramatycznie losów tej wyjątkowej postaci. Wybitnej niemieckiej uczonej, autorki odkrywczych dzieł filozoficzno-psychologicznych i wnikliwych studiów mistycznych, a przy tym słynnej konwertytki żydowskiego pochodzenia, po nawróceniu zaś karmelitanki, czczonej od kilkunastu lat w Kościele katolickim jako św. Teresa Benedykta od Krzyża. Próba ta, zatytułowana „Edyta Stein patronką Europy” i ujęta w formę inscenizowanego oszczędnie dokumentu filmowego autorstwa Katarzyny Kotuli i Bogusławy Stanowskiej-Cichoń, otrzymała na tegorocznym Międzynarodowym Katolickim Festiwalu Filmów i Multimediów w Niepokalanowie najwyższe wyróżnienie - Grand Prix.
Zwracając uwagę na nowe ujęcie niezwykłej biografii, warto też wspomnieć choćby o paru innych spośród szeregu wcześniejszych czy też powstających niemal równocześnie polskich i zagranicznych filmów poświęconych tej ogromnie inspirującej duchowo, intelektualnie i artystycznie myślicielce i mistyczce. Tłumaczce dzieł Tomasza z Akwinu i pism kard. Johna Newmana, niezrównanej komentatorce duchowej spuścizny św. Jana od Krzyża.
O jej szczególnych relacjach z wielkim polskim filozofem Romanem Ingardenem, który również w Getyndze był uczniem twórcy fenomenologii Edmunda Husserla i z którym przyjaźń znalazła ciekawy intelektualnie wyraz w korespondencji obojga, opowiadał 20-minutowy dokument telewizyjny Marii Osterwy-Czekaj „Człowiek, który znał Edith Stein”, powstały w Krakowie w 1994 r. Niedługo potem znana węgierska reżyserka Márta Mészáros w dużej międzynarodowej koprodukcji zatytułowanej „Siódmy pokój”, zrealizowanej z udziałem rumuńskiej aktorki Mai Morgenstern oraz czołowych aktorów krakowskich: Anny Polony, Jerzego Radziwiłowicza, Jana Nowickiego i Jerzego Bińczyckiego, pokusiła się o przedstawienie na kinowym ekranie sfabularyzowanych fragmentów biografii wybitnie uzdolnionej asystentki Husserla, robiącej początkowo karierę naukową. Fabułę tę złożyła zarówno z epizodów, które poprzedziły konwersję bohaterki filmu pod wpływem lektury autobiografii św. Teresy z Ávila, jak i tych, które później, ku zdumieniu krewnych i przy ich daremnych protestach, skłoniły ją do wstąpienia do klasztoru. Co też w końcu, podczas straszliwej wojny, znalazło tragiczny finał w obozie koncentracyjnym, a we wspominanym filmie - mocny i piękny akord w jego końcowej, przejmującej scenie - iście krzyżowej drodze na śmierć zakonnicy, deportowanej pociągiem z Holandii wraz z rzeszą skazanych na zagładę rodaków.
W ubiegłym zaś roku poznańskie Stowarzyszenie Multimedialne Archiwum Filozofii wyprodukowało na kanwie monodramu, opartego na tekstach Edyty Stein, a prezentowanego publiczności w znakomitej interpretacji aktorskiej Teresy Budzisz-Krzyżanowskiej, oryginalny, uderzający ekspresją czarno-białych kadrów dokument filmowy „Nie mamy tu miejsca stałego”, w reżyserii Ewy Fagas-Mielech i Piotra Mielecha. W znacznej mierze rozgrywa się on w karmelitańskiej celi, w której przed krzyżem i pod krzyżem przenikliwie mądra i niebywale wrażliwa kobieta w zakonnym stroju snuje głębokie refleksje o Bogu, człowieku, życiu i zbawczym cierpieniu.
Na tak bogatym i ciekawie zróżnicowanym tle powstały w ubiegłym roku i nagrodzony niedawno w Niepokalanowie film również zachowuje swoją odrębność. Znajdujemy w nim wszystkie bodaj wątki obecne w innych zrealizowanych dotychczas filmach o tej zadziwiającej osobie, ale zarysowane i zebrane w przeglądowy i sumujący sposób. Jest to bowiem biografia kanonizowanej w 1998 r. przez Jana Pawła II karmelitanki, nienużąco opowiedziana wypróbowanym językiem telewizyjnego dokumentu filmowego, o edukacyjnym poniekąd charakterze, możliwie pełna i wyczerpująca, jak na warunki ekranowego odbioru.
Obszerna, sięgająca głęboko do rodzinnych korzeni opowieść o jej pochodzeniu, dzieciństwie i młodości naznaczonej bardzo wczesnym i dość długo trwającym kryzysem wiary oraz heroicznie przeżytym na różnych polach społecznej służby - pielęgniarskiej, naukowej, nauczycielskiej, modlitewnej - wieku dojrzałym rozwija się systematycznie z uwydatnianiem ciekawych szczegółów. Narracja werbalna narasta w trybie informacyjnym poprzez frazy autorskiego komentarza oraz objaśniające wypowiedzi znawców przedmiotu, wśród których medialnym obyciem wyróżnia się ks. prof. Jan Machniak z Papieskiego Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie. Natomiast narracja wizualna, eksponująca m.in. stare fotografie, dokumenty i obrazy, dawne budynki i kościoły, niezmienne w zasadzie krajobrazy oraz późniejsze tablice pamiątkowe i pomniki, a więc relacja obrazowa, wzbogacana jest co jakiś czas malowniczymi scenkami kostiumowymi o lirycznym charakterze i podąża ściśle według biograficznego kalendarium. Przemieszcza ona stopniowo widza z miejsca na miejsce, od obiektu do obiektu i od jednego do drugiego wydarzenia historycznego, przez wiele znanych i mniej znanych miejscowości, w których św. Edyta kiedyś mieszkała, bawiła się i uczyła, a potem studiowała oraz gdzie pracowała, pisała, modliła się i cierpiała.
Wyróżnioną wśród nich pozycję zajmuje położony niedaleko Częstochowy niewielki Lubliniec, którego św. Edyta Stein została patronką, stąd bowiem wywodziła się rodzina jej matki, nosząca nazwisko Courant, i tutaj właśnie mała Edyta przyjeżdżała często w dzieciństwie z Wrocławia do domu swych dziadków. Temu też miastu, szczególnie kultywującemu pamięć o związanej z nim, jednej z trzech, patronce Europy, omawiany film zawdzięcza w znacznej mierze swe powstanie, ponieważ otrzymał odeń dofinansowanie. W trudnej bardzo sytuacji polskiego dokumentu filmowego z powodu ciągłego braku niezbędnych funduszy zasługuje to na szczególne podkreślenie i pochwałę.