W ostatnim czasie przez media przetacza się dyskusja na temat: Czy w związku z powodzią, która nawiedziła Polskę, należy wprowadzić stan klęski żywiołowej? Zdarza się, że stan klęski żywiołowej jest mylony nawet ze stanem wyjątkowym. Z tych też względów chyba warto przypomnieć, jakie konsekwencje dla obywateli rodzi wprowadzenie stanu klęski żywiołowej.

Stan klęski żywiołowej i jego skutki

Zagadnienie to uregulowane jest ustawą z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (DzU z 2002 r., nr 62, poz. 558). Określa ona jednoznacznie, że stan klęski żywiołowej może być wprowadzony na potrzeby zapobieżenia skutkom m.in. katastrof naturalnych, noszących znamiona klęski żywiołowej, i co jest szczególnie ważne - w celu ich usunięcia.
Niewątpliwie nieszczęście powodzi, którego doświadczyli obywatele zamieszkali przy głównych zlewiskach Wisły i Odry, musimy uznać za klęskę żywiołową również w rozumieniu przywołanej ustawy (vide art. 3 ust. 1, pkt. 2). Uprawnienie do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej posiada Rada Ministrów, która z własnej inicjatywy lub na wniosek wojewody może go wprowadzić na obszarze, na którym klęska wystąpiła, na czas ściśle określony, niezbędny do zapobieżenia jej skutkom lub ich usunięcia, ale na okres nie dłuższy niż 30 dni. Przedłużenie terminu powyżej 30 dni może nastąpić za zgodą Sejmu.
Uprawnienia w zakresie zapobiegania skutkom klęski żywiołowej posiadają organy administracji samorządowej i państwowej.
Zapobieganie skutkom stanu klęski żywiołowej rodzi również dodatkowe prawne dolegliwości i ograniczenia dla osób zamieszkałych lub przebywających na obszarach objętych tym stanem, do których zaliczyć należy w szczególności: zawieszenie działalności określonych przedsiębiorców; nakaz lub zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju; ograniczenie polegające na nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia; reglamentację całkowitą lub częściową zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły; obowiązek poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i promieniotwórczych; obowiązek poddania się kwarantannie; obowiązek stosowania środków ochrony roślin lub innych środków zapobiegawczych, niezbędnych do zwalczania organizmów szkodliwych dla ludzi, zwierząt lub roślin; obowiązek stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska; obowiązek stosowania środków lub zabiegów niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych zwierząt; obowiązek opróżniania lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń; dokonanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części; nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów; nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach, obiektach oraz na określonych obszarach; zakaz organizowania lub przeprowadzania imprez masowych; nakaz lub zakaz określonego sposobu przemieszczania się; wykorzystanie bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej nieruchomości i rzeczy ruchomych; zakaz prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.
Podkreślenia wymaga, że nakaz lub zakaz prowadzenia działalności gospodarczej może skutkować zmianą wymiaru i rozkładu czasu pracy, obowiązkiem pracy w niedziele, święta i dni wolne od pracy, powierzeniem pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca ze stosunku pracy.

Nadzwyczajne środki w ekstremalnej sytuacji

Musimy zdawać sobie sprawę, że w szczególnych przypadkach, zwłaszcza kiedy siły i środki, którymi dysponują podmioty odpowiedzialne za realizację zadań w sferze zapobiegania skutkom klęsk żywiołowych, są niewystarczające, mogą one wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych, polegających na: udzieleniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom; czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań, wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą; wykonywaniu określonych prac; oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych; udostępnianiu pomieszczeń osobom ewakuowanym; użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w określonym zakresie; przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych; zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczaniu paszy i schronienia; zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion; pełnieniu wart; zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób ewakuowanych lub poszkodowanych w sposób wskazany przez organ nakładający świadczenie; zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury.
Mogą być również wprowadzone ograniczenia w transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym oraz w ruchu jednostek pływających na śródlądowych drogach wodnych, morskich drogach wewnętrznych i morzu terytorialnym.
Decyzje wydawane w tym zakresie podlegają natychmiastowemu wykonaniu z chwilą ich ogłoszenia lub doręczenia; w nagłych wypadkach mogą być wydawane ustnie, a następnie potwierdzone pisemnie. Odwołania od decyzji są rozstrzygane w terminie niezwłocznym, nie dłużej niż trzech dni.

Wspólne nieszczęście - wspólna odpowiedzialność

Środki masowego przekazu - prasa, radio, telewizja obowiązane są do nieodpłatnej publikacji komunikatów związanych ze stanem klęski żywiołowej. Niepodporządkowanie się tym nakazom rodzi odpowiedzialność tak jak za wykroczenia, ze wszystkimi konsekwencjami z tego faktu wynikającymi.
Sytuacja, w jakiej znaleźli się obywatele dotknięci klęską żywiołową, zmusza do głębokiej refleksji nie tylko nad stanem zabezpieczenia przeciwpowodziowego, ale również nad jakością prawa i postawą osób odpowiedzialnych za ten stan rzeczy. Wydaje się również, że to ogromne nieszczęście, którego jesteśmy świadkami, powinno niezależnie od bieżących wydarzeń politycznych, jakimi są wybory prezydenckie, łączyć nas w poczuciu odpowiedzialności za losy powodzian. Katastrofa to nie tylko fala powodziowa, ale również to, co po niej zostało, to przede wszystkim troska o najbliższą przyszłość ludzi dotkniętych nieszczęściem. Proces usuwania skutków powodzi będzie długotrwały i kosztowny.
Nie podlega dyskusji, że rozmiar szkód, strat, zniszczone domy, zalane cmentarze, wysypiska śmieci, zakłady oczyszczania miast, rozkładające się zwłoki zwierząt i chemikalia niosą ze sobą poważne niebezpieczeństwo sanitarne i epidemiologiczne, które przecież może rozprzestrzeniać się poza obszar objęty klęską żywiołową.
Sytuacja niewątpliwie wyczerpuje znamiona klęski żywiołowej, jednak decyzje o jej wprowadzeniu pozostają w rękach rządu. Czy tak się stanie?