URSZULA BUGLEWICZ: - Dlaczego środki unijne są przeznaczane na renowację zabytków sakralnych?

KRZYSZTOF HETMAN: - Dzięki funduszom wiele obiektów sakralnych odzyskało dawny blask i utraconą świetność, stając się lokalną atrakcją turystyczną oraz elementem promocji regionu. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego kościoły oraz związki wyznaniowe mogły ubiegać się o środki m.in. na wykonanie prac konserwatorskich, montaż monitoringu oraz zabezpieczenie zabytków i otaczających terenów na wypadek zagrożeń.

- Jakie projekty są realizowane na terenie województwa lubelskiego?

- Wśród wielu projektów na uwagę zasługuje renowacja klasztoru Ojców Dominikanów w Lublinie. Dzięki unijnemu dofinansowaniu możliwy jest remont wnętrz zabytkowej bazyliki i kolejnych skrzydeł klasztoru. Miejmy nadzieję, że przywrócenie dawnego blasku bazylice przyczyni się do wzmocnienia jej promocji nie tylko w regionie. Na terenie klasztoru, w samym sercu lubelskiej starówki, odbywają się już cykliczne koncerty, spotkania literackie i inne wydarzenia kulturalne, o których mówi się w Polsce. Ponad 4,5 mln środków z RPO zostanie przeznaczonych na konserwację i remont kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego i św. Andrzeja Apostoła w Końskowoli - zabytku o istotnym znaczeniu dla historii Lubelszczyzny. Kościół końskowolski był nekropolią hrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Tęczyńskich, następnie stanowił miejsce upamiętnienia osób zasłużonych dla kraju (gen. Orłowski, Franciszek Kniaźnin, Franciszek Zabłocki). Zły stan zabytku uniemożliwia m.in. zwiedzanie krypt świątyni. Od wielu lat brakowało środków na odnowienie XVII-wiecznych portali czy też pomników z czarnego marmuru fundacji Adama Czartoryskiego. Po realizacji projektu, kościół farny, położony w strefie najwyższej atrakcyjności turystycznej na Szlaku Renesansu Lubelskiego, będzie mógł być porównywany do najbardziej znanych w kraju mauzoleów rodowych. Inne projekty zakładają rewitalizację m.in. kościoła pobrygidkowskiego w Lublinie, katedry w Zamościu, dawnej cerkwi w Wisznicach, zabytkowego kościoła Ojców Bernardynów w Radecznicy, zabytkowej synagogi w Modliborzycach, XVII-wiecznej synagogi w Szczebrzeszynie, kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kraśniku, obiektów zespołu Fary w Kazimierzu Dolnym, zabytkowej cerkwi pw. św. Jana Teologa w Chełmie, zespołu sakralnego oraz budynku nowej plebanii parafii pw. św. Marii Magdaleny w Łęcznej, zespołu pomisjonarskiego przy ul. Wyszyńskiego 6 w Lublinie (obecnie Metropolitalne Seminarium Duchowne), kompleksu archikatedry lubelskiej oraz kompleksu Kurii Metropolitalnej w Lublinie.

- Projekt pod nazwą „Renowacja pobrygidkowskiego zespołu klasztornego w Śródmieściu miasta Lublin” jest projektem kluczowym. Co to oznacza?

- Projekty kluczowe to najważniejsze, strategiczne inwestycje, które mają największy wpływ na rozwój naszego województwa. W większości są to duże projekty infrastrukturalne. Tym, co wyróżnia projekty kluczowe od pozostałych projektów realizowanych w RPO, jest sposób, w jaki otrzymują fundusze. O wsparciu tych przedsięwzięć nie decydują wyniki konkursów o dotacje, lecz decyzja władz województwa. Inwestycje kluczowe umieszczane są w tzw. Indykatywnym Wykazie Indywidualnych Projektów Kluczowych, tworzonym przez Zarządy Województw. Wpisanie projektu jako kluczowej inwestycji dla danego regionu musi być poprzedzone m.in. konsultacjami społecznymi.
Z tych pieniędzy skorzystał kościół rektoralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zwycięskiej w Lublinie; wartość unijnego dofinansowania wyniosła ponad 9 mln zł z ogólnej sumy ponad 15 mln zł. Kościół pobrygidkowski to jeden z najstarszych kościołów w naszym mieście, ze wspaniałą historią. Jest to niezwykle cenny zabytek, w którym odnaleziono m.in. polichromie z XV wieku. To nasze dziedzictwo kulturowe, o które wszyscy musimy zadbać. Pomijając kwestie związane z oczywistym, sakralnym przeznaczeniem kościoła, po renowacji stanie się on miejscem wyjątkowo atrakcyjnym turystycznie. Wieża widokowa, udostępnione zwiedzającym krypty i polichromie staną się obowiązkowym punktem programu turysty, który odwiedzi nasze miasto. Renowacja tego kościoła jest wspaniałym połączeniem troski o tkankę zabytkowo-urbanistyczną miasta z troską o sacrum.

- Na czym polega współpraca Kościoła i Urzędu Marszałkowskiego w dziedzinie troski o zachowanie zabytków sztuki sakralnej?

- Zdecydowana większość obiektów zabytkowych, wpisanych do rejestru prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, należy do Kościołów i związków wyznaniowych. Samorząd Województwa Lubelskiego współpracuje z Kościołami i związkami wyznaniowymi w zakresie ochrony zabytków i opieki nad nimi na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, poprzez udzielanie dotacji z budżetu województwa; po drugie - realizując zapisy RPO i udzielając wsparcia środkami z UE. W pierwszym przypadku możemy udzielić dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru. 99 proc. wniosków o dofinansowanie składanych jest przez kościelne osoby prawne. W 2010 r. z budżetu województwa udzielono 97 dotacji na kwotę 2 mln 100 tys. zł, a w roku 2011 - 72 dotacje na kwotę 1 mln zł. W ramach RPO na lata 2007-13 dopuszczono możliwość skorzystania ze środków unijnych również przez kościelne osoby prawne, będące w posiadaniu obiektów zabytkowych.

- Jakie znaczenie - z punktu widzenia gospodarza regionu - ma troska podmiotów kościelnych o zachowanie dziedzictwa narodowego?

- Znaczna część zasobu dziedzictwa kulturowego województwa znajduje się w rękach Kościoła. Troska o zachowanie naszego wspólnego dziedzictwa ma duże znaczenie przede wszystkim dla wizerunku województwa. Zadbane zabytki, niezależnie od ich przynależności, świadczą o dobrym zarządzaniu i bogactwie województwa, podnoszą jego potencjał gospodarczy i w konsekwencji wpływają na podnoszenie jakości życia jego mieszkańców. Główny trud opieki nad zabytkami, w tym finansowania prac przy zabytku, leży po stronie posiadacza zabytku. Co ważniejsze, każdy Polak na mocy Konstytucji RP jest zobowiązany do dbałości o zabytki jako dobro wspólne. W przypadku kościelnych osób prawnych ten obowiązek nałożony jest na członków tych wspólnot - społeczności parafialne. Tym samym te społeczności, wykazując dbałość o najbliższe otoczenie, wpływają na wizerunek regionu.

- Jaką wartość dla Lubelszczyzny przedstawiają zabytki sztuki sakralnej? W jaki sposób - oprócz celów związanych z kultem religijnym - można je wykorzystać?

- Zabytki mają wartość samą w sobie, niezależnie od tego, czy są sakralne czy nie, czy są na terenie Lubelszczyzny, Polski, Europy czy świata. Świadczą o naszej historii i wrażliwości estetycznej. Zabytki sztuki sakralnej są najczęściej oglądanymi dziełami sztuki. Zbiory muzealne nie przyciągają tak różnorodnej rzeszy odbiorców. Muzea odwiedzają tylko zainteresowani miłośnicy sztuki, kościoły niemal każdy. Zabytki sztuki sakralnej - za zgodą właściciela - mogą być oczywiście wykorzystywane do takich samych celów, jak zabytki o innym charakterze, a więc promocji regionu, turystyki oraz celów społeczno-kulturalnych. Mamy wiele przykładów koncertów w kościołach - w katedrze lubelskiej, bazylice Ojców Dominikanów czy w kościele pofranciszkańskim w Krasnymstawie. Istnieją również przykłady adaptacji starych, nieużywanych plebanii i pomieszczeń klasztornych do celów społecznych: na świetlice dla dzieci czy miejsca różnych spotkań. Projekty unijne, w ramach których prowadzone są prace budowlano-konserwatorskie w obiektach zabytkowych, zakładają w swojej konsekwencji wykorzystanie takich obiektów dla celów społecznych.