Zbudowany w stylu katedralnego gotyku kościół jest największą budowlą sakralną miasta, a strzelista wieża dzwonna stanowi najwyższą dominantę ulicy. Trójnawowa bazylika wzorowana jest na niemieckiej katedrze w Ulm. Archikatedra łódzka jest najwyższym budynkiem Łodzi - ma 104,5 m wysokości i jednym z największych kościołów w Polsce. W tym roku parafia archikatedralna przeżywa jubileusz 100-lecia istnienia. Warto więc przypomnieć historię tej szczególnej wspólnoty i świątyni stanowiącej nie tylko ośrodek kultu religijnego ale także perłę zabytków architektonicznych naszego miasta.

Rozwój miasta

Życie religijne Łodzi, osady wzmiankowanej już w 1332 r., która uzyskała prawa miejskie w 1423 r. od króla Władysława Jagiełły, skupiało się wokół drewnianego kościółka i parafii Wniebowzięcia NMP. Gdy władze Królestwa Polskiego podjęły decyzję o podniesieniu Łodzi do rangi „miast fabrycznych” i utworzenia tutaj osady przemysłowej do produkcji wyrobów włókienniczych, rozpoczął się jej dynamiczny rozwój. Powiększyła się gwałtownie liczba mieszkańców miasta, w tym katolików. Parafie dotychczas istniejące w Łodzi nie były w stanie zapewnić właściwej opieki duszpasterskiej swoim wiernym. Dlatego też w 1895 r. ukonstytuował się Komitet Budowy czwartego kościoła katolickiego w Łodzi. Na jego czele stanął baron Juliusz Heinzel. Plany i zamysły komitetu szły w kierunku budowy okazałej i reprezentacyjnej świątyni. Uzyskano od władz miasta działkę na rogu ulic Piotrkowskiej i Placowej (dziś ks. I. Skorupki).

Nowe parafie

W 1898 r. ogłoszono otwarty konkurs architektoniczny o zasięgu międzynarodowym. Zgłoszono 38 projektów z prawie całej Europy. Zwyciężył projekt łódzkiej spółki „Wende i Zarske”. Po naniesieniu poprawek Józefa Dziekońskiego z Warszawy i Sławomira Odrzywolskiego z Krakowa, projekt został zaakceptowany w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w Petersburgu w 1900 r. 19 maja 1901 r. poświęcono plac budowy i przystąpiono do kopania i murowania fundamentów. Arcybiskup warszawski Wincenty Chościak Popiel 6 czerwca poświęcił i wmurował kamień węgielny pod nową świątynię, której nadano wezwanie św. Stanisława Kostki. Kiedy wzniesiono mury kościoła, erygowana została nowa parafia pw. św. Stanisława Kostki. Pierwszym jej proboszczem został proboszcz parafii Świętego Ducha w Łowiczu, ks. prał. Wincenty Tymieniecki. Była to piąta parafia w Łodzi, z których trzy: św. Józefa, św. Anny i św. Stanisława Kostki powstały tego samego dnia - 1 stycznia 1910 r. W latach 1910-1912 trwały prace wykończeniowe. Kościół był gotowy z wyjątkiem wieży. Poświęcono ołtarze i organy. Łódzcy rzemieślnicy ufundowali dzwon, nazwany imieniem Zygmunt, na którym wyryto znaki 33 cechów rzemieślniczych i piękne przesłanie „Głosem swoim błagam - Szczęść Boże pracy ludzkiej”. Nie udało się wybudować wieży, a wyczerpanie funduszy i I wojna światowa spowodowały przerwanie prac nad jej budową.

Matka kościołów diecezji

Po zakończeniu wojny Papież Benedykt XV 10 grudnia 1920 r. utworzył diecezję łódzką, a kościół św. Stanisława Kostki podniósł do rangi katedry. Dwa lata później katedra została konsekrowana przez bp. Wincentego Tymienieckiego, jej dotychczasowego proboszcza, który w ciągu pięciu lat doprowadził do dobudowania brakującej wieży. W 1924 r. w świątyni tej miała objawienia św. Faustyna Kowalska, po których wstąpiła do zakonu, aby rozpocząć swą misję apostołki Bożego Miłosierdzia.
Po wybuchu II wojny światowej przez długi czas katedra funkcjonowała bez zakłóceń. Dopiero w 1941 r. zamknęli ją niemieccy okupanci. Obiekt został ograbiony i zamieniony na składnicę wojskową. Zrabowano „Zygmunta”, największy dzwon katedry, który najprawdopodobniej został przetopiony na cele wojskowe. Zniszczeniu uległy witraże, jak również pomnik ks. I. Skorupki stojący przed świątynią. Do użytku sakralnego przywrócono katedrę po II wojnie światowej.

Tragiczny pożar

Kolejny tragiczny rozdział w historii świątyni przyniosła data 11 maja 1971 r. Tego dnia ok. godz. 18.20 wybuchł pożar, który w ciągu kilku godzin strawił całkowicie dach katedry. Wysoka temperatura spowodowała uszkodzenie sklepień i odpadnięcie tynków na dużej powierzchni. Woda i spadający tynk uszkodziły główny ołtarz, spadł również wielki żyrandol. Zniszczeniu uległy także organy. Dwa nowe instrumenty ufundowały episkopaty Niemiec i Austrii. Zaprojektowania i budowy podjęła się niemiecka firma Eisenbarth z Passau.
Po pożarze kościół został zamknięty ze względu na zniszczenia wewnętrzne i zagrożenie ze strony uszkodzonych sklepień. Remont rozpoczęty zaraz po pożarze pozwolił oddać katedrę do użytku wiernych w grudniu 1972 r., choć prace remontowe na zewnątrz jeszcze trwały.
Kościół katedralny w swoich murach był świadkiem wielu ważnych wydarzeń. W nim rozpoczynali posługę duszpasterską wszyscy biskupi łódzcy, w nim odbyły się konsekracje biskupie i otrzymali święcenia kapłańskie niemal wszyscy pracujący dziś w Kościele łódzkim księża. Najważniejszym wydarzeniem w świątyni katedralnej była obecność w niej Ojca Świętego Jana Pawła II, który przybył do Łodzi 13 czerwca 1987 r. w ramach II Kongresu Eucharystycznego. W jej wnętrzu spotkał się ze światem łódzkiej nauki.

Gruntowny remont

Od 2001 r. abp Władysław Ziółek, metropolita łódzki, odpowiedzialność za tę wspólnotę parafialną powierzył ks. prał. Ireneuszowi Kuleszy, który obok działań duszpasterskich, podjął się kontynuowania prac remontowych w świątyni. Dokonano więc koniecznych napraw wieży kościoła - wyremontowano żelbetowy ażur konstrukcji, wzmocniono portale i wymieniono instalację elektryczną, a także uruchomiono stary zegar wieżowy. Wymieniono konstrukcję dachu nad prawą nawą i pokryto nową blachą miedzianą. Usunięto spękania ścian naw bocznych i wyczyszczono, a także wymieniono i zakonserwowano cegły elewacyjne, a także poddano takiemu samemu procesowi konserwacji zewnętrzne elementy kamienne. Aby dopełnić prac przy ścianach świątyni dokonano rekonstrukcji i konserwacji maswerków witraży. Wszystkie witraże zostały oddane do pracowni konserwatorskiej, a później zabezpieczone zewnętrznymi siatkami stalowymi lub ochronnym szkłem klejonym. Wykonano podjazd dla wózków od strony północnej kościoła, wyremontowano schody i zaopatrzono je w poręcze, oraz dokonano zabezpieczenia antypoślizgowego. Odrestaurowano, bądź zrekonstruowano wszystkie drzwi wejściowe. Rozbudowano prezbiterium i wyłożono posadzką marmurową.
W ramach prowadzonych prac założony został nowy marmurowy ołtarz i ambonka i wykonane zostały nowe meble do prezbiterium: tron arcybiskupi, stalle dla kapituły, miejsce przewodniczenia celebransa, ławki ministranckie i klęczniki w stylu neogotyckim, wykonane one zostały przez tę samą firmę Ferdynanda Stuflessera z włoskiego Tyrolu, która przed 90 laty wykonała wszystkie trzy ołtarze i ambonę do świątyni. Dokonano także pozłocenia tabernakulum w ołtarzu głównym. Wnętrze świątyni zostało odmalowane. Jednocześnie odnowiono i zakonserwowano ozdobne wątki ceglane i oczyszczono kamienne filary. Dokonano także remontu kaplic: Matki Bożej Częstochowskiej, której obraz pozłocono dodając mu dębowe ramy, wyremontowano także chrzcielnicę, ozdabiając ją kryształowo srebrną nakrywą, a w tym roku w związku z Nawiedzeniem odrestaurowano ołtarz Matki Bożej Różańcowej. Gruntownemu remontowi i modernizacji poddano organy na małym i na dużym chórze. Wyposażono katedrę w nowe ławki, odnowiono konfesjonały, zainstalowano nowoczesny rzutnik multimedialny. Dokonano także modernizacji krypty. Wykonano do niej nowe bezpieczniejsze zejście i odnowiono jej wnętrze. Wykonano schody zejściowe i balustrady do projektowanej podziemnej sali ekspozycyjnej. Prace renowacyjne przeprowadzono także w zakrystii i wyposażono ją w nowe meble. Proces prac wewnątrz świątyni objął modernizację instalacji elektrycznej i wykonania nowych żyrandoli i zainstalowania nowych energooszczędnych lamp. Założono także instalację antywłamaniową, przeciwpożarową i wyposażono katedrę w monitoring zewnętrzny i wewnętrzny. Zmieniono także nagłośnienie i wykonano nowy węzeł cieplny.
21 listopada Kościół Łódzki zgromadził się w bazylice archikatedralnej na Eucharystii, aby wspólnie obchodzić jubileusz 100-lecia parafii archikatedralnej. Mszy św. przewodniczył metropolita łódzki abp Władysław Ziółek, który w czasie liturgii poświęcił gruntownie odnowioną bazylikę archikatedralną, a po Mszy św. dokonał odsłonięcia tablicy jubileuszowej.