Piłsudski od najmłodszych lat marzył o dokończeniu krwawo stłumionego zrywu powstania styczniowego. Chciał, aby tym razem działanie przyniosło sukces, a Polska odzyskała wolność. Popularny na przełomie XIX i XX wieku socjalizm miał być, w jego ocenie, narzędziem w umasowieniu ruchu niepodległościowego. Jako lider Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), w której prace włączył się natychmiast po powrocie z zesłania na Syberię, stawiał sprawę jasno: „Socjalista w Polsce dążyć musi do niepodległości kraju”.

Socjalizm jako narzędzie

W artykule opublikowanym w 1903 r. w konspiracyjnym Promieniu napisał: „Nazwałem siebie socjalistą w roku 1884-ym. Mówię – nazwałem, bo nie oznaczało to wcale nabycia niezłomnych i utrwalonych przekonań o słuszności idei socjalistycznej. (...) Gdybym się spotkał w owe czasy z socjalizmem warszawskim, negującym otwarcie sprawy narodowościowe i występującym przeciwko tradycji powstańczej, byłbym tak opornym na jego wpływy (...)”. Piłsudski przeczytał prace Dicksteina, Liebknechta, Marksa, ale sam wspominał: „logika Marksa oraz panowanie towaru nad człowiekiem nie pasowało do mego mózgu”. Takim sposobem rozumienia sprawy polskiej próbował zarazić pozostałych członków PPS. Chciał, aby „czerwony tramwaj socjalizmu” dojechał do stacji „Niepodległość”, a nie błąkał się po bezdrożach marksistowskiego internacjonalizmu. Dostrzegał to na bieżąco największy polityczny antagonista Piłsudskiego – Roman Dmowski, pisząc o nim na łamach Przeglądu Wszechpolskiego: „Pan Piłsudski w głębi ducha socjalistą nie jest. Pozostał on zawsze dzielnym synem matki – patriotki, marzącym o wyzwoleniu ojczyzny”.