Ostatnie badania naukowe wykazują, że w obozach w Treblince zginęło ok. 900 tys osób, w tym ok. 800 polskich Żydów. To oznacza, że Treblinka jest największym cmentarzem Polaków na świecie.

Nazwa obozów „Treblinka” pochodzi od nazwy stacji kolejowej w miejscowości o tej nazwie, od której Niemcy poprowadzili bocznicę, którą później transportowali ludzi do znajdującego się poza wsią obozu pracy przymusowej – Treblinka I. Rok później zorganizowali drugi obóz, nazwany na wzór pierwszego – Treblinka II.

Treblinka I – karny obóz pracy

Obóz Treblinka I powstał 1 września 1941 r. Funkcjonował jako obóz pracy przymusowej, w którym więziono Polaków nieprzestrzegających żądań niemieckich. Wielu więźniów trafiało tam w odwecie za działalność konspiracyjną skierowaną przeciwko władzom okupacyjnym. Inni za to, że nie oddali tzw. kontyngentu, czyli wyznaczonej części płodów rolnych. Do Treblinki I trafiali także ci, którzy udzielali schronienia Żydom bądź też pomagali im w ucieczce przed prześladowaniami ze strony Niemców. Więźniów zmuszano do pracy po 12-14 godzin dziennie (np. w pobliskiej żwirowni lub przy budowie wałów przeciwpowodziowych).

Teren obozu przypominał kształtem czworobok nieforemny, który ogrodzono wysokim płotem. W jego rogach postawiono wieże strażnicze, tak aby jak najskuteczniej zapobiegać wszelkim próbom ucieczki. Treblinkę I podzielono zasadniczo na dwie części – jedną dla niemieckich, austriackich i ukraińskich członków załogi, a drugą dla więźniów.

Ludzie osadzeni w obozie żyli w stałym strachu. Obozem dowodził znany ze szczególnej brutalności Teodor van Eupena. Jednym z jego podwładnych był Franz Schwarz ps. „Kat”, człowiek o wielkim okrucieństwie, znęcający się nad więźniami przy pomocy drewnianego młota. Do czasu likwidacji obozu Treblinka I, tj. 23 lipca 1944 r., zamordowano w nim połowę z ok. 20 tys. więźniów.

Treblinka II – hitlerowski obóz zagłady

Obóz Treblinka II powstał 23 lipca 1942 r. i obecnie jest to jeden z największych cmentarzy na świecie, w którym niemieccy i austriaccy naziści zabili w ciągu ponad jednego roku ok. 900 tys. Żydów. Pierwszymi ofiarami komór gazowych byli Żydzi z getta warszawskiego. W komorach gazowych mordowano dziennie od 5 tys. do 17 tys. osób. Ciała zamordowanych palono.

Pierwszym komendantem obozu był Irmfrid Eberl, wkrótce zastąpiony przez Franza Stangla, znanego bliżej jako „biała śmierć” (ze względu na białe ubranie, które nosił). Stangl był komendantem prawie przez rok, później zastąpił go Kurt Franz. Załoga obozu Treblinka II liczyła ok. 30-40 Niemców i Austriaków oraz ok. 100 ukraińskich strażników.

Żydzi wysyłani do Treblinki II pochodzili głównie z Polski, ale również z innych krajów, np. Austrii, Belgii, Bułgarii, Czech, Francji, Grecji, Niemiec, Rosji, Słowacji, Ukrainy i Jugosławii.

Punktem zwrotnym w historii Treblinki II było powstanie 2 sierpnia 1943 r., w czasie którego ok. 600 osób zdołało zbiec z terenu obozu. Niestety, tylko ok. 200 osobom udało się przeżyć obławę. Powstanie w obozie stało się mimo wszystko impulsem, po którym Niemcy postanowili zakończyć zbrodniczą działalność obozu i przystąpili do zniszczenia jak największej liczby dowodów potwierdzających ich obecność na tym miejscu. Ostatni transport Żydów do Treblinki został wysłany z Białegostoku 19 sierpnia 1943 r. Następnie cały obóz został spalony. Ostateczne rozwiązanie obozu Treblinka II nastąpiło 17 listopada 1943 r.

Treblinka po latach

Problematyka Treblinki obejmuje wiele różnorakich zagadnień, na które składają się zarówno losy ofiar i okrucieństwo ich oprawców, jak i same obozy. Po niektórych niemieckich obozach udało się zachować do czasów współczesnych przynajmniej zbliżony wygląd. Obozy w Treblince zostały doszczętnie zniszczone, dlatego przekazywanie pamięci o nich jest niezwykle trudnym zadaniem. W związku z tym bardzo istotne są zeznania byłych więźniów.

Od 1989 r. na terenie byłego karnego obozu pracy w Treblince I w pierwszą sobotę września odbywają się uroczystości upamiętniające ofiary II wojny światowej. Odbywają się one pod przewodnictwem biskupów drohiczyńskich Antoniego Dydycza oraz Tadeusza Pikusa.

W 2000 r. bp Antoni Dydycz powiedział podczas Mszy św. sprawowanej w Treblince I: „Ta polana i ten las przypominają nam tę straszliwą tragedię, która dokonała się zaledwie kilkadziesiąt lat temu (...). Ciągle nie jesteśmy w stanie zrozumieć, jak wielka była to tragedia i jakie jej skutki ciążą jeszcze na naszym życiu. Człowiek zabijał tu człowieka, a tymczasem nikt nie ma prawa odbierać życia drugiemu człowiekowi”.

W 2014 r. bp Tadeusz Pikus zaznaczył, że zagłada i nienawiść rodzą się zawsze w sercu człowieka. Można je przezwyciężać jedynie przebaczeniem i modlitwą. Odwołując się zaś do słów św. Jana Pawła II, Biskup Drohiczyński stwierdził, że człowiek może czuć tak wielką pogardę dla drugiego człowieka tylko dlatego, że pogardził Bogiem.

Pamięć o Treblince I i Treblince II na przekór desperackiej strategii Niemców o likwidacji całego terenu obozu przetrwała nawet na gruzach i popiołach. W przeszłości było to miejsce męczeństwa wielu narodów, szczególnie narodu polskiego. Dzisiaj jest miejscem szczególnej pamięci i modlitwy.