Ksiądz kanonik, kapituła katedralna - wyrażenia te często pojawiają się w użyciu czy to w naszych parafiach, czy w mediach. I choć wiemy, o kogo chodzi, to jednak nie zawsze wiemy, co kryje się za tym kościelnym tytułem. Dobrą okazją do zapoznania się z określeniami: kapituła, kanonik, jak i z historią naszej Kapituły Katedralnej jest przypadająca dwudziesta ósma rocznica ustanowienia Katedralnej Kapituły Gorzowskiej.

Senat Kościoła

Kapituła - tak nazywa się wspólnotę osób duchownych, którzy spełniają swe przepisane prawem funkcje przy kościele katedralnym lub kolegiackim. Inne nazwy kapituły, jakie funkcjonowały w historii, to: senat Kościoła, grono doradców, pomocnicy biskupa.

Duchowni zasiadający w kapitułach nazywani są kanonikami. Początkowo określano tak wszystkich duchownych pełniących służbę Bożą i będących w spisie (łac. canonicus - należący do reguły, przepisu) danej świątyni. Od VIII w. kanonikami nazywa się duchownych wybranych przez biskupa, którzy wspólną modlitwą i radą mieli wspierać go w kierowaniu diecezją. Kanonicy w tamtych czasach zamieszkiwali razem przy katedrach lub kolegiatach, jednak nie tworzyli wspólnoty na wzór wspólnot zakonnych, choć posiadali swoje przepisy, reguły, według których spełniali swe funkcje. Duchowni tworzący kapitułę posiadali specjalne wyróżniające ich spośród pozostałego duchowieństwa stroje. Dopiero z czasem z tychże kanonickich wspólnot wyłonił się zakon - kanoników regularnych.

Na czele kapituły stał duchowny, któremu przysługiwał tytuł prepozyta (łac. praepositus - przełożony) lub dziekana (łac. decanus - dziesiętnik). Czasami przełożonego kapituły nazywano archiprezbiterem ( łac. archipresbyter - arcykapłan, zastępca ordynariusza). Jako że nie istniały jednorodne struktury w obrębie całego Kościoła, stąd często tworzono własne stosowane w lokalnym Kościele stopnie przysługujące kanonikom. I tak były to: prepozyt, dziekan, proboszcz kapituły, kanonicy gremialni, kanonicy honorowi lub dziekan, proboszcz kapituły, kanonicy gremialni oraz honorowi. Kanonikom honorowym przysługiwał strój kanonicki, odpowiednie miejsce w świątyni katedralnej lub kolegiackiej, nie posiadali zaś oni specjalnych praw, ani obowiązków.

Obowiązkiem kanoników gremialnych było: 1. rezydencja ( obowiązek przebywania przy katedrze lub kolegiacie przynajmniej przez 9 miesięcy w roku); 2. chór (obowiązek codziennego gromadzenia się o wyznaczonych godzinach w celu odmawiania wspólnotowych modlitw); 3. Msza konwentualna (odprawiana codziennie przez wspólnotę kanoników między modlitwami, jakie sprawowali w katedrze lub kolegiacie); 4. obowiązki względem biskupa (posłuszeństwo, asystowanie w liturgicznych celebrach biskupich). Kanonikom katedralnym oraz kolegiackim przysługiwały również pewne prawa. Na przestrzeni wieków były one różne (np. od XII w. mieli prawo wyboru biskupa, otrzymywanie funduszy na utrzymanie świątyni i swoje własne). O funkcji kanoników w Kościele świadczy architektura świątyń katedralnych i kolegiackich. Kanonicy zasiadali poniżej miejsca biskupa z prawej i z lewej jego strony, ale powyżej pozostałych uczestników zgromadzeń liturgicznych.

Kapituły katedralne i kolegiackie odegrały w historii Kościoła niebagatelną rolę. Gromadziły wokół pasterzy Kościołów lokalnych wybitnych duchownych wspierających biskupów swą modlitwą jak i radą. Świadczy o tym fakt, że instytucja ta przetrwała do naszych czasów i zazwyczaj wszędzie tam, gdzie ustanawiane są nowe diecezje powoływane są one do życia. Tak było również w przypadku naszej Gorzowskiej Kapituły Katedralnej.

Z wizerunkiem Matki Bożej Rokitniańskiej

Historia Katedralnej Kapituły Gorzowskiej łączy się z rokiem 1972, kiedy to miały miejsce zmiany struktur administracyjnych Kościoła w Polsce. Jednym z owoców tychże zmian było ustanowienie diecezji gorzowskiej. Dokument papieski wprowadzający te zmiany polecał ordynariuszom nowo powstałych diecezji polskich powołanie do istnienia kapituł katedralnych. Ówczesny pasterz diecezji bp Wilhelm Pluta począł czynić starania w Rzymie celem powołania do życia naszej kapituły katedralnej. 28 listopada 1972 r. została ogłoszona papieska bulla erekcyjna Kapituły Katedralnej w Gorzowie Wlkp.

W następnym miesiącu bp W. Pluta zwrócił się z prośbą do Prymasa o przyznanie zewnętrznych oznak godności kanonikom gorzowskim. Prośba ta została spełniona i strój kanoników Gorzowskiej Kapituły Katedralnej składać się miał z medalionu w formie krzyża greckiego z historycznym wizerunkiem Matki Bożej Rokitniańskiej na pozłacanym łańcuchu; mucetu (sięgającej do łokci pelerynki) koloru fioletowego; fioletowego pasa na czarnej sutannie z wypustkami i guzikami również koloru fioletowego; rokiety (komży) z czerwonym podbiciem; czarnego biretu (nakrycia głowy używanego przez duchownych) z fioletowym pomponikiem oraz pierścienia kanonickiego.

Po załatwieniu pozostałych formalności bp W. Pluta ustalił skład personalny Gorzowskiej Kapituły Katedralnej. W dniu 6 marca 1973 r. zaprosił wybranych duchownych do kaplicy w rezydencji biskupiej w Gorzowie Wlkp. Nominacje otrzymali: na dziekana kapituły ks. Józef Michalski (oficjał Sądu Duchownego), proboszczem kapituły został ks. Władysław Sygnatowicz (proboszcz parafii katedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gorzowie Wlkp.), teologiem Gorzowskiej Kapituły został ks. Edward Jagodziński (kanclerz kurii). Poza tymi trzema kapłanami kanonikami gremialnymi zostali mianowani: ks. Mieczysław Marszalik (ekonom diecezji i ceremoniarz diecezjalny), ks. Stanisław Kusiak (proboszcz parafii w Rzepinie), ks. Henryk Guzowski (proboszcz parafii w Łagowie Lubuskim), ks. Piotr Janik (proboszcz w Świebodzinie), ks. Tadeusz Demel (proboszcz w Żarach), ks. Konrad Herrmann (proboszcz parafii pw. Najświętszego Zbawiciela w Zielonej Górze), ks. Franciszek Hornik (proboszcz w Lubsku) ks. Tadeusz Szewczyk (proboszcz w Bytomiu Odrz.). Poza kanonikami stanowiącymi gremium kapituły zostali powołani kanonicy honorowi, byli nimi: ks. Kazimierz Adamczak, ks. Kazimierz Michalski, ks. Władysław Piękoś, ks. Henryk Dworak. Po wręczeniu nominacji i insygniów kanonickich, mianowani złożyli przysięgę, a także wyznanie wiary. Po tych uroczystościach bp W. Pluta skierował do Prymasa prośbę o dyspensę dla nowo ustanowionych kanoników od wspólnotowego odmawiania modlitw brewiarzowych o wyznaczonych godzinach w gorzowskiej katedrze. Powodem był fakt, iż tylko czterech kapłanów nowej Gorzowskiej Kapituły Katedralnej mieszkało i pracowało w Gorzowie Wlkp., a pozostali w odległych o dziesiątki kilometrów miejscowościach.

Blisko sześć lat po ustanowieniu Gorzowskiej Kapituły Katedralnej, a w dwudziestą rocznicę konsekracji biskupiej bp. W. Pluty 7 września 1978 r. zostały ogłoszone nowe decyzje związane z naszą kapitułą. Bp W. Pluta mianował ks. Józefa Michalskiego - prepozytem, ks. Mieczysława Marszalika - dziekanem. Ks. Władysław Piękoś otrzymał funkcję penitencjarza Katedry Gorzowskiej. Od chwili utworzenia kapituły, ilekroć była taka potrzeba, do grona kanoników włączano kapłanów, których poświęcenie i praca dla naszego lokalnego Kościoła była nieprzeciętna. Obecnie po śmierci ks. Józefa Michalskiego prepozytem Gorzowskiej Kapituły Katedralnej od roku 1999 jest kanclerz kurii ks. infułat Mieczysław Marszalik, dziekanem zaś ks. infułat Henryk Guzowski, a proboszczem ks. Stanisław Garncarz, poza wymienionymi Kapitułę tworzy ośmiu kanoników gremialnych i dwudziestu kanoników honorowych.

Poza Gorzowską Kapitułą Katedralną w naszej diecezji od 1993 r. istnieje Kapituła Kolegiacka przy kościele konkatedralnym pw. św. Jadwigi w Zielonej Górze.

Mimo iż kapituły katedralne i kolegiackie dziś różnią się od tych, które funkcjonowały na przestrzeni wieków w Kościele ( dziś kanonicy nie zamieszkują przy jednej świątyni, czy nawet w jednym mieście, nie otrzymują specjalnych uposażeń, nie wybierają biskupa...), to jednak ich dzisiejsze zadania: sprawowanie bardziej uroczystych czynności związanych z celebracją liturgiczną oraz spełnianie zadań, jakie kapitule wyznaczy biskup diecezjalny świadczą o szczególnej więzi biskupa i współpracujących z nim kapłanów dla dobra diecezjalnej wspólnoty osób wierzących.