Do korzeni wiary: papieże w Turcji - od Pawła VI do Leona XIV

Podróż do Turcji to pielgrzymka do źródeł wiary, korzeni chrześcijaństwa. Papież Leon XIV jest piątym papieżem, który odwiedza ten kraj. Pierwsza podróż apostolska jego pontyfikatu, obejmująca również Liban, rozpoczyna się właśnie w Turcji, w dniach 27–30 listopada, z okazji 1700. rocznicy Soboru Nicejskiego I, który po siedemnastu stuleciach pozostaje nadal aktualny. Celem jest promowanie braterstwa i dialogu między Wschodem a Zachodem.

W bulli ogłaszającej Jubileusz Spes non confundit Franciszek podkreśla, że Sobór Nicejski jest „kamieniem milowym w historii Kościoła” i stanowi również zaproszenie „dla wszystkich Kościołów i wspólnot kościelnych, aby postępować drogą ku widzialnej jedności”.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

W Nicei sformułowano Credo, wyznanie wiary chrześcijańskiej. Ta modlitwa wyznacza również jeden z centralnych momentów podróży apostolskiej Leona XIV: spotkanie ekumeniczne w pobliżu wykopalisk archeologicznych bazyliki św. Neofita w mieście İznik, starożytnej Nicei, położonej około stu kilometrów od Stambułu.

Podróż apostolska Pawła VI w 1967 roku

Reklama

Pierwszą podróż apostolską do Turcji odbył papież Paweł VI. Ta historyczna wizyta, 25 i 26 lipca 1967 r., przebiegała na ziemi stanowiącej pomost między Europą a Azją. W Stambule, dawnej Konstantynopolu i wielkiej metropolii Wschodu, gdzie zapisano znamienite karty w historii chrześcijaństwa, miejscowa wspólnota przygotowywała się na spotkanie z Biskupem Rzymu.

Pomimo trzęsienia ziemi, które nawiedziło kraj 22 lipca tego roku, kościoły były wypełnione wiernymi. Były to dni, w których katolicy i inni chrześcijanie przebywający na wakacjach wracali do Stambułu, Efezu i Smyrny. Chcieli być obecni – jak pisało „L’Osservatore Romano” – na tym wielkim wydarzeniu.

Paweł VI: „Aby byli jedno”

Jednym z pierwszych ujęć po lądowaniu na lotnisku Yeşilköy — dziś im. Mustafy Kemala Atatürka — było braterskie objęcie między papieżem a Patriarchą Ekumenicznym Atenagorasem, którzy spotkali się po raz pierwszy w Jerozolimie w 1964 roku. To niezatarte obrazy, którym towarzyszą słowa zawarte w liście papieża skierowanym do „najukochańszego brata” Atenagorasa. Paweł VI wyraża w nim „żarliwą tęsknotę, by spełniła się modlitwa Pana: «aby byli jedno, jak my jedno jesteśmy»”.

Zrozumieć głęboką jedność

Jednym z kluczowych wydarzeń była wizyta w prawosławnej katedrze patriarchalnej św. Jerzego na Fanarze. Tam Paweł VI został przyjęty przez patriarchę Atenagorasa. „W świetle naszej miłości do Chrystusa i w naszej braterskiej miłości jedni do drugich coraz bardziej odkrywamy głęboką tożsamość naszej wiary, podczas gdy punkty, co do których wciąż się nie zgadzamy, nie powinny przeszkadzać nam w dostrzeżeniu tej głębokiej jedności” – powiedział Paweł VI.

Reklama

Patriarcha Atenagoras przypominał, że celem jest „łączenie tego, co podzielone, poprzez wzajemne działania kościelne, gdziekolwiek jest to możliwe, potwierdzając wspólne punkty wiary i władzy”.

Jan Paweł II w 1979 roku - wysiłki na rzecz jedności

Podążając śladami Pawła VI, Jan Paweł II udał się do Turcji w 1979 roku.

„Przybywam do tego kraju – powiedział Papież Polak – aby z nowym zaangażowaniem kontynuować wysiłki na rzecz jedności wszystkich chrześcijan, zgodnie z jednym z najważniejszych celów Soboru Watykańskiego II”.

Podziel się cytatem

Papież Wojtyła rozpoczął swoją pielgrzymkę ekumeniczną w Ankarze.

„To dla mnie wielka radość, jako Następcy Piotra – mówił do miejscowej wspólnoty katolickiej – zwrócić się dziś do was słowami, które św. Piotr kierował dziewiętnaście wieków temu do chrześcijan, którzy wtedy, jak i dzisiaj, stanowili mniejszość na tych ziemiach”. Spotkania z Patriarchą Konstantynopola Dimitriosem oraz Patriarchą Ormiańskim Shnorhkiem Kalustianem poprzedziły przyjęcie przez wspólnotę ormiańsko-katolicką w Stambule. Do tej części Ludu Bożego papież wskazał szczególną misję: „Jesteście powołani bardziej niż inni do bycia twórcami jedności”.

W ziemi Soborów i spotkanie z Polakami

Reklama

Podstawowe punkty wiary znalazły dogmatyczną formułę na soborach ekumenicznych, które odbywały się w Stambule lub pobliskich miastach, takich jak Nicea i Efez. Przypomniał o tym papież Jan Paweł II w homilii wygłoszonej w katedrze Ducha Świętego. „Jak można nie wspominać ze wzruszeniem – mówił papież – Ojców Kościoła Wschodniego, pasterzy i doktorów, którzy urodzili się w tym regionie” oraz ich „niezrównanego apostolatu”. Następnego dnia, 30 listopada 1979 roku, Jan Paweł II spotkał się przede wszystkim ze wspólnotą polską. Była to niewielka wspólnota: „jesteście dziedzicami tych Polaków, którzy ponad sto lat temu – przypominał papież Wojtyła – rozpoczęli tę polską oazę nad Bosforem”.

Pod czujnym okiem Maryi

Jednym z ostatnich momentów pielgrzymki apostolskiej Jana Pawła II w Turcji była Msza św. w Efezie. W homilii papież powierzył Matce Bożej losy Kościoła. Przypomniał również o drodze do pełnej jedności wszystkich chrześcijan: „Pod jej matczynym spojrzeniem jesteśmy gotowi uznać nasze wzajemne błędy, nasze egoizmy, nasze opieszałości: ona zrodziła jedynego Syna, a niestety my przedstawiamy Go podzielonego”. „Powierzamy Maryi szczere postanowienie, by nie dać nam spokoju, dopóki cel nie zostanie szczęśliwie osiągnięty” – mówił papież Wojtyła.

Podróż do Turcji – przypomniał Jan Paweł II na zakończenie pielgrzymki po lądowaniu na lotnisku w Fiumicino – była naznaczona dwoma szczególnymi „nutami”: apostolstwa i jedności.

Pielgrzymka apostolska Benedykta XVI w 2006 roku

W 2006 roku do Turcji udał się Benedykt XVI, który na początku swojej pielgrzymki pragnął przede wszystkim przywołać pamięć o „pamiętnych wizytach” Pawła VI i Jana Pawła II.

„Również, jak można nie wspomnieć – dodał, spotykając się w Ankarze z korpusem dyplomatycznym – papieża Benedykta XV, niestrudzonego orędownika pokoju podczas I wojny światowej, oraz błogosławionego Jana XXIII, papieża przyjaciela Turków”, delegata apostolskiego w Turcji i administratora apostolskiego Wikariatu łacińskiego w Stambule.

Pokój między narodami

Reklama

29 listopada 2006 roku Benedykt XVI przewodniczył celebracji eucharystycznej w narodowym sanktuarium maryjnym Meryem Ana Evì w Efezie, wzywając do pokoju w Ziemi Świętej i na całym świecie: „Z Efezu, miasta błogosławionego obecnością Najświętszej Maryi Panny — którą, jak wiemy, kochają i czczą również muzułmanie — wznosimy do Pana szczególną modlitwę o pokój między narodami” – mówił Benedykt XVI, wołając: „Pokój dla całej ludzkości!”.

Podziały między chrześcijanami są skandalem

30 listopada 2006 roku, w święto św. Andrzeja Apostoła, odbyło się spotkanie Benedykta XVI z Patriarchą Ekumenicznym Bartłomiejem I. Następnie, w Patriarchalnym Kościele św. Jerzego na Fanarze, Benedykt XVI podkreślił, że „istniejące podziały między chrześcijanami są skandalem dla świata i przeszkodą w głoszeniu Ewangelii”.Modlitewna wizyta w patriarchacie ormiańskim i spotkanie z patriarchą Mesrobem II poprzedziły końcowy etap pielgrzymki Benedykta XVI do Turcji – Eucharystię w katedrze Ducha Świętego w Stambule.

„Dwadzieścia siedem lat temu, w tej samej katedrze, mój poprzednik Jan Paweł II wyrażał nadzieję, że świt nowego tysiąclecia przyniesie Kościołowi odzyskanie pełnej jedności, aby lepiej świadczyć, wśród zaognionych napięć świata, o transcendentnej miłości Boga objawionej w Synu, Jezusie Chrystusie” - mówił Benedykt XVI i podkreślił, że ta nadzieja jeszcze się nie spełniła. „Jednak pragnienie papieża pozostaje niezmienne i popycha nas wszystkich, uczniów Chrystusa, którzy z naszymi opóźnieniami i słabościami idziemy drogą prowadzącą do jedności” - dodał.

Pielgrzymka papieża Franciszka w 2014 roku

Reklama

Podczas pielgrzymki apostolskiej w Turcji w 2014 roku papież Franciszek pochwalił zaangażowanie kraju na rzecz uchodźców i podkreślił jego powołanie do bycia mostem między kontynentami i narodami. „Turcja, ze względu na swoją historię, położenie geograficzne oraz znaczenie w regionie – podkreślił papież podczas spotkania z władzami – ma wielką odpowiedzialność: jej wybory i przykład mają szczególną wartość i mogą znacząco pomóc w sprzyjaniu spotkaniu cywilizacji”. Argentyński papież zaznaczył również, że „wolność religijna i wolność wypowiedzi, skutecznie zagwarantowane wszystkim, będą sprzyjać rozkwitowi przyjaźni, stając się wymownym znakiem pokoju”.

Franciszek boso w meczecie

29 listopada papież Franciszek przybył do Stambułu – odwiedził meczet Sułtana Ahmeda (słynny Błękitny Meczet), Hagia Sophia oraz pozdrowił wspólnotę katolicką w małym ogrodzie delegatury apostolskiej – co otworzyło ekumeniczną część pielgrzymki apostolskiej. Jednym z najbardziej wymownych obrazów była scena, gdy Franciszek, boso, ze złożonymi rękami, przez długi czas trwał w cichej adoracji obok wielkiego muftiego w meczecie. Następnie scena przeniosła się do katedry katolickiej Ducha Świętego na Mszę św. W homilii Franciszek przypomniał „zasadę harmonizującą”, niezbędną do osiągnięcia jedności między wierzącymi.

Duch Święty tworzy jedność Kościoła

Franciszek wskazał, że „Kościół i Kościoły są wezwane, aby pozwolić się prowadzić Duchowi Świętemu, przyjmując postawę otwartości, uległości i posłuszeństwa. To On harmonizuje Kościół”.Ostatnim obrazem z podróży Franciszka po Turcji był uścisk z młodymi uchodźcami - z Turcji, Syrii, Iraku, różnych krajów Bliskiego Wschodu i Afryki. Ich trudna sytuacja, podkreślił papież z Argentyny, „jest smutną konsekwencją zaostrzonych konfliktów i wojny”.

Kroki Papieży i Turcja

Turcja jest w sercu Papieży. Paweł VI odwiedził ten kraj nieco ponad 4 lata po wyborze na Stolicę Piotrową. Jan Paweł II odwiedził Turcję rok po swoim wyborze na Papieża. Również Benedykt XVI i Franciszek odbyli swoje podróże apostolskie do Turcji niedługo po swojej elekcji.

Wydaje się, że Papieże zaraz po wyborze chcą objąć i pocałować tę ziemię. Teraz naród turecki oczekuje Leona XIV. Jego pierwsza podróż apostolska zaczyna się właśnie w tym regionie świata, gdzie niezatarte karty chrześcijaństwa rozświetlają już wytyczone, ale wciąż do dokończenia ścieżki. Kroki Leona XIV to nowe kroki, które należy odczytać w duchu Soboru Nicejskiego. Kroki, które należy odbyć z bratem Bartłomiejem I na wzór Pawła VI, Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka, a także Benedykta XV i Jana XXIII.

Papieże obejmują Turcję, ziemię nierozerwalnie związaną z początkami i historią Kościoła. Kroki Papieży dołączają do tych apostoła narodów, św. Pawła, który był Żydem z Tarsu, na terenie dzisiejszej Turcji. Leon XIV, w tej ziemi Soborów, która odegrała zasadniczą rolę w początkach chrześcijaństwa, odnawia misję Piotra na końcowym etapie Roku Świętego nadziei skierowanego ku światłu Bożego Narodzenia.

Od 2006 r. w Centrum pracuje zespół socjologów, który analizuje ślady, jakie pontyfikat Jana Pawła II odcisnął na życiu społecznym w Polsce. W tym roku, do tego gremium dołączyli badacze z Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK), którzy w pierwszej części sympozjum przedstawili wyniki swoich prac. Natomiast w drugiej części głos zabrali socjologowie skupieni wokół CMJP2. Ks. dr Wojciech Sadłoń z ISKK zaprezentował hipotezy nt. wpływu Jana Pawła II na polskie społeczeństwo i Kościół. Jego zdaniem, do 1989 r. oddziaływanie Jana Pawła II miało charakter ogólnonarodowy, poprzez ruchy niepodległościowe, w tym „Solidarność”. Było to wzajemne wzmocnienie dążenia do wolności i wiary oraz religijności Polaków. Przejawem tego (co znajduje potwierdzenie w danych statystycznych) były liczne pielgrzymki na Jasną Górę i do grobu ks. Jerzego Popiełuszki, które najwięcej osób przyciągały w latach 80. Ponadto – jak zauważył - po roku 1979 liczba udzielanych chrztów w Polsce nagle przekroczyła liczbę urodzeń. - To oznacza, że osoby, które wcześniej nie były ochrzczone, po wyborze Jana Pawła II na papieża zdecydowały się na chrzest – wyjaśnił ks. dr Sadłoń. Socjolog z ISKK zwrócił też uwagę, że po przemianach 1989 r. wyraźny był wpływ Jana Pawła II zwłaszcza na Kościół a okres ten można nazwać „wiosną struktur Kościoła”. Natomiast po śmierci papieża-Polaka żywe są pytania: na ile realnie jego dziedzictwo przetrwało, na ile jest realnie obecne w polskim społeczeństwie? Zdaniem ks. dr Sadłonia, to dziedzictwo w pełni zostało przyjęte tylko przez mniejszość społeczeństwa polskiego. - Pozostaje pytanie: na ile ta mniejszość jest twórcza i na ile będzie potrafiła oddziaływać na pozostałe grupy społeczne? – mówił prelegent z ISKK. Z kolei dr Rafał Lange, socjolog z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, związany również z ISKK omówił strategie wychowania religijnego. Przytoczył dane, według których, tylko 8 proc. polskiego społeczeństwa uważa, że nie trzeba wychowywać własnego potomstwa w wierze religijnej. Wskazał też na trzy najczęstsze strategie dotyczące stosunku do nauki religii. Instytucjonalna polega głównie na posyłaniu dzieci na lekcje religii, instytucjonalno-osobista – wiąże się m.in. z chodzeniem wspólnym na Mszę św., wspólną modlitwą z dzieckiem itp., natomiast pozainstytucjonalna – koncentruje się np. na rozmowach na tematy religijne, dawaniu przykładu itp. Dr Lange zwrócił uwagę, że wybór danej strategii może być również próbą racjonalizacji odejścia od Kościoła, jak w przypadku strategii pozainstytucjonalnej, gdzie motywem jej wyboru może być też np. przeświadczenie, że Kościół jako instytucja jest niepotrzebny, gdyż wystarczy osobisty kontakt z Bogiem. Natomiast w przypadku osób religijnych, które preferują strategie instytucjonalne, wprawdzie widoczne jest zaufanie do Kościoła, ale osoby te nierzadko delegują obowiązek religijnego wychowania potomstwa poza rodziną. Prof. Krzysztof Koseła z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego podkreślił w referacie pt. „Wiara bez konsekwencji? Polska po Janie Pawle II”, że badacze współczesnych społeczeństw dystansują się wobec tezy o nieuchronnym charakterze sekularyzacji i krytycznie oceniają wartość tego pojęcia. Mówił, że trzeba w nowy sposób myśleć o przemianach religijności i nie ograniczać się do pojęcia „sekularyzacji”, gdyż przestaje ono być adekwatne. Według prof. Koseły na poziomie zasad, struktur, statutów, systemu społecznego dokonała się zmiana polegająca na desekularyzacji. – Wyjałowione z religijnych odniesień zasady Polski Ludowej upadły, a w ich miejsce pojawiły się nowe reguły, w myśl których jest miejsce na krzyż w Sejmie, na religijny charakter przysięgi oraz na lekcje religii w szkole – mówił. Z drugiej strony – jak zauważył – socjologowie obserwują działania ludzi odniesione do sfery publicznej i pozapublicznej, dostrzegając w nich motywacje religijne. - W obszarze zasad społecznych widzimy cofanie sekularyzacji, natomiast w obszarze działania i praktyk – falowanie, odwroty i powroty troski o realizację woli Bożej u członków naszego nowoczesnego społeczeństwa. Motywacje ludzi w dziedzinie życia gospodarczego, polityki, edukacji, rozrywki, życia rodzinnego są raz mniej, innym razem bardziej motywowane religijnie – wyjaśniał prof. Koseła. Socjolog zwrócił też uwagę, że w żadnym kraju religijność nie jest tak dobrze dokumentowana jak w Polsce, gdzie badania na ten temat prowadzi ISKK oraz 12 razy w roku CBOS. Z kolei Paweł Gierech z Centrum Myśli Jana Pawła II poruszył temat „Polskiej pamięci o dziedzictwie Jana Pawła II”. Jego zdaniem, w dziedzinie pamięci mamy jako wspólnota zarówno sukcesy, jak i zaniedbania. W odniesieniu do postaci Jana Pawła II, pamięć kulturowa, przyszła zbyt wcześnie (np. ogólnonarodowe obchody rocznic, pomniki i inne formy upamiętnienia, które pojawiały się już za życia Jana Pawła II i pojawiają się do dzisiaj). Równolegle jest tzw. pamięć komunikatywna, udokumentowana wynikami badań CMJP2 i innych ośrodków badawczych. Ok. 90 proc. Polaków uważa Jana Pawła II za autorytet, ok. 70 proc. stara się kierować jego wskazaniami. Daty „papieskie” – 2 kwietnia i 16 października należą obok Święta Niepodległości – 11 listopada – do triady rocznic uważanych za najważniejsze w historii nowożytnej Polski. Zdaniem Gierecha, w przypadku Jana Pawła II pamięć komunikatywna zaczęła współwystępować z kulturową, inaczej niż to przewiduje teoria Jana Assmana. Socjolog z CMJP2 wskazał też na ogromną siłę mediów, które – jak się wyraził – coraz silniej decydują o tym, jakie treści wiążemy z przekazem pamięci Polaków, w tym pamięcią o pontyfikacie Jana Pawła II. – Dlatego nieobojętnym jest czy np. książka „Pamięć i tożsamość” pozostanie szkolną lekturą, czy też zniknie z kanonu, gdyż ma to konswekwencje dla kształtu pamięci naszej wspólnoty, podobnie jak to, czy zamiast przypomnienia słów pobudzających nas do krytycznej refleksji nad najważniejszymi papieskimi wezwaniami, zobaczymy po raz setny „papieskie kremówki” bez wspólnotowego kontekstu wadowickiej homilii – mówił. Zdaniem Gierecha, w dyskusji o dziedzictwie Jana Pawła II nie powinno chodzić o wybór, czy stawiać pomniki czy czytać encykliki. Pamięć kulturowa wymaga materialnych nośników, również pomników. Same jednak nośniki nie przemówią. - Kiedy przyprowadzimy pod pomnik nowe pokolenie musimy sami wiedzieć, o czym mówić, co uznajemy w tej spuściźnie za szczególnie ważne – zaznaczył. Podczas sympozjum socjologicznego w Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie poinformowano, że wczesną jesienią ukaże się książka pt. „Wiara bez konsekwencji? Polska po Janie Pawle II – studium socjologiczne".